Ontwikkeling in fasen en levensgebieden
Het ontwikkelingsprofiel is gebaseerd op de ontwikkelingspsychologie en op het idee dat elk individu in zijn leven een aantal ontwikkelingsfasen passeert, die in het normale geval verlopen van een onrijp naar een rijp niveau. De fasen worden in het ontwikkelingsprofiel aangeduid als tien ontwikkelingsniveaus:
- structuurloosheid
- fragmentatie
- egocentriciteit
- symbiose
- verzet
- rivaliteit
- individuatie
- verbondenheid
- generativiteit
- rijpheid
De eerste zes niveaus worden gekenmerkt als onrijpe of disadaptieve niveaus en de volgende vier als late, rijpe of adaptieve niveaus.
Zo wordt structuurloosheid, als vroegste niveau, gekenmerkt door lacunes in het psychosociale functioneren en wordt rijpheid, als laatste niveau, gekenschetst als de fase waarin het individu in staat is op een constructieve wijze om te gaan met beperkingen en in het bijzonder de eindigheid van het eigen leven.
Het Ontwikkelingsprofiel en de hierbinnen geformuleerde niveau’s (Abraham, 2005)
Ontwikkelingslijnen
Naast deze opsplitsing in niveaus wordt er in het ontwikkelingsprofiel een onderverdeling gemaakt in levensgebieden waarop de ontwikkeling plaatsvindt: de ontwikkelingslijnen.
Negen ontwikkelingslijnen worden onderscheiden:
- sociale attitudes
- objectrelaties
- zelfbeeld
- normen
- behoeften
- cognities
- probleemoplossend
- gedrag (2 lijnen) en overige thema’s
In het ontwikkelingsprofiel wordt het gedrag (denken, voelen en handelen) van de volwassene getypeerd door de mate waarin hij bij zijn leeftijd passende adaptieve gedragspatronen heeft ontwikkeld en de mate waarin zijn gedrag wordt bepaald door (bij de kinderleeftijd passende) disadaptieve patronen. In principe heeft iedere volwassene kenmerken van het kind dat hij is geweest. Het ontwikkelingsprofiel laat zien in welke mate dit het geval is (Abraham 1993, 1997).
Toepassing
Het ontwikkelingsprofiel kan op twee manieren worden gebruikt: als referentiekader en als diagnostisch instrument.
Ontwikkelingsprofiel als referentiekader
Als referentiekader is het profiel in de dagelijkse klinische praktijk toepasbaar. De behandelaar of coach beoordeelt een intake of behandelverslag vanuit het ontwikkelingsprofiel en maakt een inschatting van de adaptieve en disadaptieve ontwikkelingsniveaus. Op basis van deze sterkte/zwakte analyse kiest hij een behandeling.
Daarnaast kan het ontwikkelingsprofiel als referentiekader voor professionals behulpzaam zijn om:
- systematisch het voelen, denken en handelen van de cliënt over de afgelopen jaren te overdenken en overzichtelijk weer te geven.
- in behandelteams een gemeenschappelijke taal te leveren.
- een helder, overzichtelijk kader te bieden in opleidingssituaties om het functioneren van de cliënt op verschillende gebieden te structureren, te begrijpen en te bespreken.
Ontwikkelingsprofiel als diagnostisch instrument
Als diagnostisch instrument is het gebruik vergelijkbaar met de uitvoer van een psychodiagnostisch onderzoek. In twee of drie gesprekken wordt een half gestructureerd interview afgenomen. Dit interview dient als basis voor het opstellen van het profiel. Deze toepassing vergt meer tijd en is nuttig als daar duidelijke redenen voor zijn. Bijvoorbeeld als het na enkele intakegesprekken niet duidelijk is welke behandeling passend is of wanneer een langer durende intensieve psychodynamische of client centered psychotherapie worden overwogen.
Als diagnostisch instrument biedt het ontwikkelingsprofiel ook relevante informatie voor het opstellen van een gedragstherapeutisch behandelprotocol, het ontwikkelen van strategieën om de therapietrouw bij medicatiegebruik te bevorderen, voor de rapportage over beweegredenen voor crimineel gedrag of voor het beoordelen van de capaciteiten van sollicitanten voor specifieke functies.
Het ontwikkelingsprofiel als diagnostisch instrument is aangewezen in de volgende gevallen:
- Wanneer de gebruikelijke classificatie onvoldoende richtlijnen biedt voor behandeling – Het ontwikkelingsprofiel kan dan informatie verschaffen over de aanwezigheid van disadaptieve persoonlijkheidskenmerken.
- Wanneer er bij de anamnese al aanwijzingen zijn voor steeds terugkerende en invaliderende gedragspatronen, bijvoorbeeld in het geval van arbeidsgerelateerde of terugkerende relatieproblemen – Het ontwikkelingsprofiel is als gestructureerd onderzoek behulpzaam in de onderbouwing en analyse van deze problemen.
- Bij de indicatiestelling voor inzichtgevende en persoonsgerichte psychotherapie – Het ontwikkelingsprofiel geeft aanknopingspunten voor de beoordeling van de draagkracht en de introspectieve capaciteiten van de patiënt. Het biedt tevens een aanwijzing voor de veranderingsmogelijkheden en beperkingen van de patiënt.
- Bij onzekerheid over de meest passende vorm of het kader van de behandeling (wel of niet ambulant) – Het ontwikkelingsprofiel biedt hierbij een gedifferentieerd inzicht in de mogelijkheden en beperkingen van de patiënt.
- Bij stagnatie van de behandeling en de behoefte aan verdere exploratie van problemen in de therapeutische relatie – Het ontwikkelingsprofiel biedt vanuit haar ontwikkelings-psychologisch kader extra informatie over disadaptieve relatiepatronen en onrijpe afweerpatronen, zoals een gebrekkige impulscontrole en acting-out gedrag, die tot problemen in de therapeutische relatie en stagnatie van de behandeling kunnen leiden.
Betrouwbaarheid en validiteit
Het ontwikkelingsprofiel beoogt op een gestandaardiseerde wijze klinisch relevante persoonlijkheidskenmerken te inventariseren. Het doel daarvan is het habituele gedrag van de patiënt begrijpelijk en beter beïnvloedbaar te maken. Aan de toets voor de standaardisatie, een voldoende mate van interbeoordelaarsbetrouwbaarheid, interne betrouwbaarheid en construct validiteit, is voldaan (Van et al 2000). Het ontwikkelingsprofiel blijkt ook in voldoende mate voorspeld te kunnen worden aan de hand van ander testpsychologisch onderzoek (Callewaert- Meijer et al 1995). Onderzoek naar de predictieve validiteit is thans gaande.